Palestyńczycy na izraelskich uniwersytetach

Palestyńczycy na izraelskich uniwersytetach:

Marginalizacje i utrudnienia w dostępie do edukacji wyższej

Izraelskie uniwersytety biorą udział w represjonowaniu palestyńskich studentów poprzez praktyki wykluczania i marginalizowania arabskiej tożsamości z przestrzeni akademickiej. Pod pozorem prowadzenia działań na rzecz integracji studentów z różnych kultur, w ustawiczny i niejawny sposób dyskryminują osoby arabskiego pochodzenia. Palestyńczycy mają ograniczony dostęp do prestiżowych uczelni i pożądanych kierunków, a elementy arabskiej tożsamości są pomijane w organizacji kształcenia i wizualnym projektowaniu kampusów. Nieprzychylna atmosfera w instytucjach kształcenia wyższego sprawia, że czują się oni niechciani, a ich szanse na zdobycie wykształcenia są mniejsze niż osób z żydowskiej większości^{1 2}.

Osoby z arabskich mniejszości deklarują doświadczanie wszechstronnej alienacji i wyobcowania – braku przynależności do społeczności akademickiej³. Na izraelskich uniwersytetach można zidentyfikować wiele praktyk czyniących te miejsca obszarem etnicznej dominacji Żydów. Językiem nauczania i obsługi administracyjnej studentów, a także ogłoszeń, ulotek czy książek wystawianych na korytarzach i opowiadających syjonistyczną historię, jest przede wszystkim hebrajski, w niewielkim tylko stopniu angielski, czyli drugi i/lub trzeci język arabskiej mniejszości. O wyłączeniu arabskich studentów ze swobodnego współtworzenia przestrzeni akademickiej np. na Uniwersytecie Hebrajskim świadczą także zakazy umieszczania przez nich materiałów na tablicach ogłoszeń bez uprzedniej zgody uniwersytetu, co uzasadniane jest obawą o ich polityczny charakter^{4 3 5}. Podobne ograniczenia funkcjonują również na Uniwersytecie w Hajfie, gdzie każda ulotka czy plakat muszą być nie tylko zatwierdzone przez administrację uczelni, ale również przetłumaczone na język hebrajski. Wszystkie wydarzenia również muszą być tam zgłaszane z wyprzedzeniem, a ponadto nie mogą być organizowane w dni świąt żydowskich, dni pamięci oraz spotkań Rady Powierniczej⁶. Te obostrzenia uderzają w możliwość organizacji politycznej palestyńskiej społeczności na kampusie.

Kolejnym problemem jest brak odpowiedniej infrastruktury transportowej, który utrudnia Palestyńczykom aktywny udział w życiu akademickim i docieranie na izraelskie uczelnie. Transport publiczny zapewnia np. większą dostępność kampusu Mount Scopus (głównego kampusu Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie) z żydowskich osiedli niż z dzielnic zamieszkiwanych przez arabską mniejszość. Ponadto, najlepsze instytucje akademickie (i wszystkie uniwersytety badawcze) znajdują się w miastach, których mieszkańcami są przede wszystkim Żydzi, w związku z czym Palestyńczycy zmuszani są do przeprowadzania się w obszary zdominowane przez obcą kulturę lub docierania do nich słabo rozwiniętą komunikacją publiczną i zaniedbanymi drogami^{3 5}. Konieczność opuszczenia rodzinnej społeczności i zamieszkania w mieście, w którym dominująca kultura żydowska marginalizuje bądź piętnuje arabską mniejszość stanowi duże wyzwanie szczególnie dla młodych Palestyńczyków, którzy często podejmują studia wcześniej niż Izraelczycy, ponieważ ci ostatni muszą po osiągnięciu dorosłości odbyć najpierw służbę wojskową¹. W jednym z badań spośród 308 ankietowanych studentów pochodzenia arabskiego i/lub palestyńskiego, którzy przeprowadzili się do nowego miasta w celu podjęcia edukacji wyższej, prawie połowa (43%) przyznała, że doświadczyła tam dyskryminacji o podłożu narodowym lub religijnym ze strony izraelsko-żydowskiej większości⁵.

Dodatkowo, ścieżka edukacyjna poprzedzająca kształcenie wyższe Palestyńczyków i prowadzona w języku arabskim jest niedofinansowywana, o czym świadczą nieproporcjonalnie niższe względem izraelskich szkół wyniki edukacyjne arabskich placówek. Palestyńscy studenci z pierwszego roku opisują uczucie pozostawania w tyle za żydowskimi rówieśnikami, które wskazuje na nieprzystosowanie programu studiów do ich potrzeb⁵. Studiowanie w izraelskich instytucjach szkolnictwa wyższego wymaga dobrej znajomości nierodzimego dla mniejszości arabskiej języka oraz asymilacji do życia na kampusach z żydowską kulturą. Konieczne bywa także ponoszenie wysokich opłat, podczas gdy wiele rodzin palestyńskich należy do najniższej warstwy społeczno-ekonomicznej⁷. Uczelnie wyższe dyskryminują studentów z arabskiej mniejszości także poprzez procedury dotyczące przyznawania miejsc w akademikach i stypendiów, np. ustanawiając jako kryterium ich uzyskania lub pierwszeństwo w dostępności odbytą służbę wojskową (obowiązkową dla Żydów) lub pracę społeczną w sektorze żydowskim niedostępną dla studentów palestyńskich^{3 5 8}.

Wymienione wyżej przeszkody sprawiają, że w ostatnich latach coraz więcej młodych Palestyńczyków decyduje się na studia poza Izraelem – w sąsiednich krajach arabskich lub w państwach europejskich. W latach 2019-2020 za granicą studiowało 22% wszystkich studentów pochodzących z palestyńskiej mniejszości w Izraelu, czyli ok. 16 000 osób, co jest znacznym wzrostem w porównaniu do roku 2000, w którym na zagranicznych uczelniach kształciło się zaledwie 4300 Palestyńczyków, którzy opuścili Izrael⁷. Studia na uniwersytetach w krajach sąsiednich np. w Jordanii wiążą się często z koniecznością drogiego wynajmu lokali i wysokich opłat za studia, ponieważ Palestyńczycy są postrzegani tam jako zamożniejsi od przeciętnych Jordańczyków⁸. Kolejnym powodem podejmowania studiów za granicą jest to, że Palestyńczycy są znacznie rzadziej przyjmowani przez izraelskie uniwersytety na społecznie pożądane kierunki studiów takie jak medycyna, farmacja i inne zawody medyczne⁷. Chociaż notowany odsetek osób pochodzenia palestyńskiego pracujących w ochronie zdrowia jest dość wysoki (w roku 2020 było to 17% osób z wykształceniem lekarskim, 24% – pielęgniarskim i 47% – farmaceutycznym), to w większości zdobywają oni wykształcenie poza granicami Izraela (ok. 23% palestyńskich lekarzy praktykujących w Izraelu studiowało w tym kraju, w porównaniu do 85% lekarzy żydowskiego pochodzenia)⁹.

Dane statystyczne dotyczące liczby studentów i pracowników akademickich z mniejszości palestyńskiej i/lub arabskiej odzwierciedlają dyskryminujące praktyki na uniwersytetach izraelskich. W roku akademickim 2021/2022 Palestyńczycy stanowili 20,1% wszystkich studentów pierwszego stopnia na uczelniach wyższych, z czego więcej osób studiowało w kolegiach akademickich, czyli szkołach wyższych niebędących uniwersytetami (22,7%), niż w uniwersytetach (16,6%). Udział procentowy Palestyńczyków wśród studentów jest zatem zbliżony do udziału osób pochodzenia arabskiego w populacji Izraela (21%). Palestyńczycy w wieku około-akademickim tj. 20-29 lat stanowią jednak 27% ogółu mieszkańców Izraela w tym samym wieku. Obecność młodych Palestyńczyków na uczelniach – również w kolegiach akademickich – nie jest więc proporcjonalna do ich liczby w społeczeństwie¹⁰. Z kolei według danych izraelskiego Ministerstwa Finansów z 2019 r liczba zapisanych studentów palestyńskich rośnie głównie w niedofinansowanych kolegiach, nie zaś w ośrodkach uniwersyteckich¹¹.

Badania wskazują także na to, że studenci palestyńscy nie tylko mają mniejsze szanse na przyjęcie na studia, lecz także większe problemy z ich ukończeniem⁷. Osoby arabskiego pochodzenia, które otrzymały dyplom ukończenia uczelni wyższej w roku 2021/2022 stanowiły 16,2% wszystkich absolwentów, z czego tylko 13,3% było absolwentami uniwersytetów. Nieco większej liczbie arabskich studentów udało się ukończyć kolegia akademickie (18,3%)¹⁰.

Na studiach drugiego stopnia osoby z mniejszości arabskiej stanowiły 17,9% wszystkich uczących się (25,05% studentów kolegiów akademickich i tylko 12,0% studentów uniwersytetów). Wśród osób, które ukończyły kształcenie wyższe na tym poziomie 14,8% było pochodzenia arabskiego, z czego 10,6% stanowili absolwenci uniwersytetów, a 20,8% absolwenci kolegiów. Natomiast spośród wszystkich absolwentów studiów trzeciego stopnia osób z tej mniejszości było tylko 6,4%¹⁰. Według danych Rady ds. Szkolnictwa Wyższego (Council for Higher Education) więcej osób pochodzenia arabskiego ukończyło kolegia prywatne (37% wszystkich absolwentów), niż kolegia akademickie (11,2%) finansowane przez Komitet ds. planowania i budżetu (Planning and Budgeting Committee). W tym samym roku akademickim (2021/2022) studenci pierwszego roku wywodzący się z arabskiej mniejszości stanowili 31,5% nowo przyjętych w kolegiach prywatnych, a tylko 22,6% w kolegiach akademickich. W poprzednim roku i w następnym dysproporcja ta była mniejsza¹².

Palestyńczycy posiadają także nieproporcjonalnie małą reprezentację wśród kadry dydaktycznej i badawczej uczelni wyższych. W roku 2011/2012 w instytucjach akademickich osoby arabskiego pochodzenia stanowiły 1,75% kadry uczelnianej. W 2011 roku wśród 67 dziekanów był jeden pochodzący z tej mniejszości. Po zakończeniu jego kadencji wszyscy rektorzy i dziekani uczelni w Izraelu byli pochodzenia żydowskiego. Wśród członków zarządów uniwersytetów 2% osób stanowiło mniejszość arabską. Jeszcze mniej Palestyńczyków było zatrudnionych w sekcji administracyjnej instytucji akademickich – tylko 0,9% z 8141 członków personelu administracyjnego. Ani jedna osoba pochodzenia arabskiego nie była wówczas asystentem kierownika ani koordynatora wydziału^{13 14}. Według danych Centralnego Biura Statystycznego odsetek mniejszości arabskiej wykładowców zwiększał się w kolejnych latach, osiągając w roku 2020/2021 wśród kadry uniwersyteckiej 4,7%, w kolegiach akademickich opłacanych z budżetu państwa 4,6%, a w pozostałych 3,9%¹⁵. Niewielki udział osób arabskiego pochodzenia wśród pracowników dydaktycznych przekłada się na zaniedbywanie spraw studenckich mniejszości arabskiej. Arabscy wykładowcy zmagają się ponadto z ustawicznym podważaniem ich autorytetu przez studentów żydowskich¹³.

Podsumowując, w przestrzeni izraelskich uniwersytetów palestyńska mniejszość jest marginalizowana i represjonowana poprzez stosowane praktyki organizacji kształcenia (język, stypendia, miejsca w akademikach itd.), dostępność kierunków czy pierwszeństwo przyjęć, rozwiązania infrastrukturalne, praktyki kontroli studentów i swobodnego współtworzenia przestrzeni uczelni (jej wizualnego i informacyjnego charakteru), co znajduje odzwierciedlenie w liczbie osób studenckich, absolwentów i kadry akademickiej pochodzenia arabskiego. Takie działania obniżają szanse Palestyńczyków na zdobycie wykształcenia wyższego, ograniczają rozwój ich świadomości zbiorowej oraz możliwość pielęgnowania dziedzictwa kulturowego i utrzymywania etnicznej tożsamości.